Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде (бұдан әрі – Еңбек кодексі) балалар еңбегін заңсыз пайдалануға жол бермеу мақсатында еңбек шартын жасасуға жол берілетін жас айқындалды.
31-бапқа сәйкес он алты жасқа толған азаматтармен еңбек шартын жасасуға жол беріледі. Еңбек шарты жасалуы мүмкін:
1) он бес жасқа толған азаматтар орта білім беру ұйымында негізгі орта, жалпы орта білім алған жағдайларда;
2) оқудан бос уақытында денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін он төрт жасқа толған оқушылар;
3) он төрт жасқа толмаған адамдармен кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде шарттарды сақтай отырып, денсаулығы мен адамгершілік дамуына нұқсан келтірместен туындылар жасауға және (немесе) орындауға қатысу үшін қатысуға құқығы бар.
Кәмелетке толмағандармен бірге Еңбек шартына оның заңды өкілдерінің бірі қол қоюға тиіс.
Еңбек заңнамасында 18 жасқа толмаған адамдарға қатысты еңбек шартын жасасуға және жұмысқа орналасуға мынадай жұмыс түрлеріне шектеулер көзделген:
— ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарға 18 жасқа толмаған азаматтармен;
— зиянды және (немесе) қауіпті еңбек жағдайлары бар лауазымдар мен жұмыстарға, сондай-ақ жұмыс берушінің мүлкі мен басқа да құндылықтарының сақталуын қамтамасыз етпегені үшін қызметкердің толық материалдық жауапкершілігін көздейтін лауазымдар мен жұмыстарға, сондай-ақ орындалуы олардың денсаулығы мен адамгершілік дамуына зиян келтіруі мүмкін жұмыстарға (ойын бизнесі, түнгі ойын-сауық орындарындағы жұмыс, алкоголь өнімдерін, темекі бұйымдарын, есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды өндіру, тасымалдау және сату).
Еңбек заңнамасында тыйым салулар қарастырылған:
— түнгі уақытта жұмыс істеу (сағат 22.00-ден 6.00-ге дейін);
— үстеме жұмыс;
— жұмыс уақытын жиынтық есепке алу кезіндегі жұмыс;
— вахталық әдіспен жұмыс істеу;
— толық емес жұмыс күні.
Еңбек заңнамасында 14 жастан 18 жасқа дейінгі адамдарға қатысты қысқартылған жұмыс уақыты режимі бойынша талаптар белгіленген:
– 16 жастан 18 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін-аптасына 36 сағаттан артық емес;
– 14 пен 16 жас аралығындағы қызметкерлер үшін-аптасына 24 сағаттан артық емес.
Еңбек заңнамасын бұзғаны үшін, оның ішінде балалар еңбегін пайдалану кезінде жұмыс берушілерге қатысты » әкімшілік құқық бұзушылық туралы «Қазақстан Республикасының Кодексіне сәйкес әкімшілік жауапкершілік көзделген, атап айтқанда, адамды еңбек шартын жасаспай жұмысқа жібергені үшін, еңбекақы төлеу жөніндегі талаптарды бұзғаны үшін, жұмыс уақытының нормасын заңсыз асырғаны үшін, еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау қағидаларын бұзғаны үшін еңбек саласындағы кемсітушілікке жол беру.
Мәселен, «әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодекстің 86-бабымен:
1. Жұмыс берушінің адамды еңбек шартын жасаспай жұмысқа жіберуі – лауазымды адамдарға – отыз, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – алпыс, орта кәсіпкерлік субъектілеріне-сексен, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне-жүз елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған іс – әрекет (әрекетсіздік) – лауазымды адамдарға – алпыс, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – сексен, орта кәсіпкерлік субъектілеріне-жүз, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне-екі жүз мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады айлық есептік көрсеткіштер.
3. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, кәмелетке толмағандарға қатысты жасалған әрекет (әрекетсіздік) – лауазымды адамдарға – елу, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – сексен, орта кәсіпкерлік субъектілеріне – бір жүз елу, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне екі жүз айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
4. Осы баптың үшінші бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған іс – әрекет (әрекетсіздік) – лауазымды адамдарға – жетпіс, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – жүз елу, орта кәсіпкерлік субъектілеріне-екі жүз,ірі кәсіпкерлік субъектілеріне-жетпіс мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады үш жүз айлық есептік көрсеткіш.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты балалардың құқықтарын бұзу фактілерінің алдын алу мақсатында мынадай алдын алу шараларын қолдану қажет:
1. ата-аналар жұртшылығы мен педагогикалық ұжымдар арасында Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексін және Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 8 желтоқсандағы № 944 «он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін қолдануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің ауыр заттарды алып жүруінің және жүріп-тұруының шекті нормаларын бекіту туралы» бұйрығын зерделеу және түсіндіру және әйелдердің салмақтарын қолмен көтеру мен жылжытудың шекті нормалары»;
2) тұрақты мониторинг жүргізу:
-14-16 жастағы кәмелетке толмаған адамдар бойынша: 1) Жұмыспен қамту орталықтары арқылы жұмысқа орналастырылған; 2) «Жасыл ел» бағдарламасы бойынша жұмысқа орналастырылған, ТОС-жоғары сынып оқушыларының еңбек жасақтары;
— 14-16 жастағы кәмелетке толмаған адамдарды жұмысқа орналастыруды қамтамасыз ететін әлеуетті жұмыс берушілер бойынша;
3) білім алушыларға, ата-аналарға және жұмыс берушілерге арналған ақпараттық жадынамалар әзірлеуге міндетті.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты білім беру мекемелерінің сайттарында балалар еңбегін пайдалануға жол бермеу туралы ақпаратты орналастыруды сұраймыз.
